บทเรียน หน่วยที่ 1 ความรู้เบื้องต้นทางทัศนศิลป์

ทัศนธาตุในงานทัศนศิลป์

        ทัศนธาตุ คือ ส่วนประกอบที่มนุษย์สามารถมองเห็นได้ในสิ่งแวดล้อมและในงานทัศนศิลป์ ซึ่งประกอบไปด้วย จุด  เส้น  สี  รูปร่าง  รูปทรง  น้ำหนักอ่อน-แก่  พื้นผิว  และพื้นที่ว่าง 

        ทัศนธาตุมีความสำคัญในการสร้างงานทัศนศิลป์ เพื่อถ่ายทอดความคิด จินตนาการ และประสบการณ์ ทั้งนี้การเลือกใช้ทัศนธาตุจึงมีความสำคัญต่อการถ่ายทอดความคิด อารมณ์ ความรู้สึก เพราะทัศนธาตุแต่ละอย่างต่างมีหลักการในการสื่อความหมาย หรือสื่ออารมณ์ความรู้สึกได้

รูปแบบและแนวคิดในงานทัศนศิลป์

        รูปแบบในงานทัศนศิลป์ ขึ้นอยู่กับศิลปินในการเลือกใช้ทัศนธาตุ และจัดรูปแบบงานทัศนศิลป์ให้ปรากฏในรูปแบบต่าง ๆ ซึ่งจัดได้ 3 รูปแบบ ดังนี้

                    1) รูปแบบเหมือนจริง (Realistic) เป็นการลอกเลียนรูปร่าง รูปทรง สี บรรยากาศ หรือลักษณะบางอย่างของธรรมชาติ เพื่อสะท้อนความงามหรือความประทับใจของศิลปิน ผู้สร้างงานทัศนศิลป์รูปแบบนี้จำเป็นต้องมีทักษะฝีมือในการสร้างสรรค์ลอกเลียนธรรมชาติตามที่ตามองเห็น

 

 

                    2) รูปแบบตัดทอน (Distortion) เป็นการตัดคุณลักษณะบางอย่างออกจากความเป็นจริง เช่น รูปร่าง รูปทรง สัดส่วน หรือลักษณะบางอย่างให้แปลกแตกต่างไป เพื่อถ่ายทอดความคิดสร้างสรรค์มากกว่าความเป็นจริง

  

                    3) รูปแบบตามความรู้สึก (Abstract) เป็นการถ่ายทอดอารมณ์ความรู้สึก ผ่านการใช้ สี เส้น รูปร่าง รูปทรง การจัดแสง พื้นผิว หรือพื้นที่ว่างของงาน ที่ศิลปินผ่านการคิด และผ่านกระบวนการสร้างสรรค์งาน ซึ่งออกมาในรูปลักษณ์ที่สะท้อนอารมณ์ ความรู้สึกมายังผู้ชม หรือเกิดเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของตัวศิลปินเองในลักษณะเป็นงานนามธรรม (Abstract) เป็นต้น

 

แนวคิดในงานทัศนศิลป์

        แนวคิดในงานทัศนศิลป์ คือ สิ่งที่มนุษย์ต้องการสื่อสาร หรือถ่ายทอดออกมาผ่านผลงานทัศนศิลป์ ซึ่งอาจเป็นความคิด ความรู้สึก ประสบการณ์ อารมณ์ หรือแม้กระทั่งเรื่องราวต่าง ๆ โดยแนวคิดในงานทัศนศิลป์ ไม่ได้จำกัดแค่รูปแบบใดรูปแบบหนึ่ง แต่สามารถแสดงออกได้หลากหลาย ขึ้นอยู่กับความคิดสร้างสรรค์และเทคนิคของศิลปิน

        แนวคิดในงานทัศนศิลป์ สามารถสังเกตุได้จาก 1) ความงาม คือ การต้องการสื่อสารถึงความงามของธรรมชาติ มนุษย์  หรือสิ่งของต่าง ๆ 2) ความรู้สึก คือ การต้องการถ่ายทอดความรู้สึกนึกคิด อารมณ์ หรือประสบการณ์ส่วนตัวของศิลปิน 3) เรื่องราว คือ การต้องการเล่าเรื่องราว เหตุการณ์ หรือตำนานต่าง ๆ ทั้งในปัจจุบันและในอดีต 4) แนวคิด คือ การต้องการสื่ออุดมคติทางความคิด ปรัชญา สังคม หรือการเมือง 

5) สัญลักษณ์ คือ การใช้สัญลักษณ์ต่าง ๆ เพื่อสื่อความหมายที่ลึกซึ้ง เป็นต้น

        แนวคิดในงานทัศนศิลป์สมารถจัดและแบ่งออกได้เป็น 3 แนวคิดหลัก ดังนี้

                   1) แนวคิดจากความประทับใจ คือ  การสร้างสรรค์งานที่เกิดจากการชื่นชอบ ชื่นชม ในรูปร่าง รูปทรง สี หรือบรรยากาศของธรรมชาติ หรือสิ่งแวดล้อมที่พบเห็น โดยลอกเลียนลักษณะดังกล่าวเอาไว้

  

           2) แนวคิดจากแรงบันดาลใจ คือ การสร้างสรรค์งานที่เกิดจากการรวมกันของประสบการณ์ จินตนาการ เพื่อให้เห็นถึงความคิดสร้างสรรค์ของศิลปิน ลักษณะงานเป็นแนวเหนือความจริง (Surrealism) มีการอ้างถึงสิ่งต่าง ๆ ทั้งที่เป็นเหตุการณ์จริง หรือเป็นจินตนาการ หรือเป็นงานที่อ้างถึงศาสนา ความเชื่อ ความศรัทธา เป็นต้น

  

               3) แนวคิดจากสัญลักษณ์หรือสื่อสิ่งแทน คือ การถ่ายทอดความหมายหรือสัญลักษณ์บางอย่าง เพื่อสื่อให้เข้าใจเฉพาะกลุ่มคน เช่น ความเชื่อ อารมณ์ ความคิด อุดมการณ์ โดยสร้างสรรค์ออกมาเป็นรูปร่าง รูปทรง หรือจัดลักษณะของทัศนธาตุที่หลากหลาย ทั้งนี้ผู้ที่จะเข้าใจ หรือตีความได้นั้น ต้องมีประสบการณ์ ความรู้ ความเข้าใจมาก่อน

 

.................................................................................................................................................

ตัวอย่าง การอภิปรายงานทัศนศิลป์ โดยใช้ความรู้ทางทัศนธาตุ รูปแบบและแนวคิดในงานทัศนศิลป์ ประกอบการอภิปราย

ชื่อภาพ Girl with Mandolin ปี 1910 วาดโดย Pablo Picasso

จากรูปวาดดังกล่าว จัดเป็นรูปแบบงานแบบตัดทอน เพราะทัศนธาตุที่ปรากฏมีการใช้สีน้อยสี เส้นที่ใช้มีลักษณะเป็นเส้นตรง ประกอบกับการใช้น้ำหนักอ่อน-แก่ ไล่สีให้เห็นเป็นรูปทรง ปรากฏเป็นรูปผู้หญิงเปลือยกายกำลังดีดกีต้า ศิลปินอาจใช้แนวคิดที่มาจากแรงบันดาลใจ เพราะ ศิลปินต้องใช้ประสบการณ์ จินตนาการ และความคิดสร้างสรรค์ ในการถ่ายทอดรูปผู้หญิงผ่านรูปทรงเรขาคณิตดังภาพ

ชื่อภาพ ก้านกล้วย  วาดโดย นายศักรานนท์  สุภาพ

จากรูปวาดดังกล่าว จัดเป็นรูปแบบงานแบบเหมือนจริง เพราะทัศนธาตุที่ปรากฏมีการใช้สี และน้ำหนักอ่อนแก่ที่ตรงกับลักษณะของธรรมชาติ  ไล่เป็นแสงเงาให้เห็นเป็นรูปทรงของเด็กผู้หญิงและเด็กผู้ชายนุ่งผ้าครึ่งตัวที่กำลังเล่นก้านกล้วย ใบกล้วย เป็นบรรยากาศที่ดูสนุกสนาน พื้นหลังมีการปล่อยให้เห็นถึงพื้นที่ว่าง ที่แสดงให้เห็นบรรยากาศของท้องฟ้าที่มืดครึ้ม  ศิลปินอาจใช้แนวคิดที่มาจากความประทับใจ เพราะ ศิลปินต้องเลียนแบบลักษณะของธรรมชาติ เพื่อถ่ายทอดความงามของรูปร่างรูปทรงธรรมชาติไว้ ดังภาพ

ทดสอบความรู้ความเข้าใจโดยเขียนอภิปรายจากรูปภาพที่กำหนดให้ 

ภาพที่ 1

ชื่อภาพ ครอบครัวนกฮูก  วาดโดย ศาสตราจารย์ประหยัด  พงษ์ดำ

ภาพที่ 2

ชื่อภาพ เทศนาธรรม ณ แดนทิพย์ วาดโดย อาจารย์เฉลิมชัย โฆษิตพิพัฒน์

.......................................................................................................................